Tien jaar na de crisis staan de banken er relatief gezond voor. Maar een nieuw probleem doemt op. Een probleem dat voor de banken zelf misschien wel fundamenteler is dan de financiële crisis: bestaat de bank over pak 'm beet tien jaar überhaupt nog wel?

Niet iedereen is daarvan overtuigd. Innovaties razen in sneltreinvaart op het bankwezen af en niet alle instellingen hebben daar een pasklaar antwoord op. Nieuwe leenbedrijven als Funding Circle springen in het gat van mkb-krediet, tussenpersonen als Coinbase beheersen de cryptomarkt en kleine banken zoals Bunq proberen de betaalrekening naar zich toe te trekken. De traditionele bank wordt, kortom, van alle kanten bestookt door nieuwe concurrenten. Fintechs zullen de bankensector ingrijpend veranderen, net zoals nieuwkomers dat afgelopen jaren al deden in bijvoorbeeld de retail en het taxibedrijf. Maar hoe?

Die vraag zal komende week ook veelvuldig gesteld worden in de Amsterdamse RAI. Daar strijkt vanaf maandag de crème de la crème van de wereldwijde fintechsector neer. Van Apple-oprichter Steve Wozniak tot nieuwe betaalreuzen als het Chinese Alipay met meer dan 600 miljoen klanten: niemand laat verstek gaan op Money20/20. De conferentie is een van de belangrijkste in de financiële sector (zie kader).

Beyond repair

'De grootbank is “beyond repair”.' Martijn Hohmann van Five Degrees zet direct de toon. Het fintechbedrijf, ontstaan uit het faillissement van het IJslandse Landsbanki, zorgt ervoor dat financiële instellingen, waaronder Crédit Agricole, Argenta en Knab, meekunnen met nieuwe regelgeving en technische ontwikkelingen zonder dat zij daarvoor hun hele IT-infrastructuur op de schop hoeven te nemen.

Het nieuwe kantoor van het snelgroeiende bedrijf aan de Amsterdamse Spaklerweg is pas net geopend, in de keuken bereidt de chef de lunch voor. Tussen de 70 medewerkers is geen maatpak te bekennen. Hohmann schept zichtbaar plezier in het beantwoorden van de vraag waar de grootbank over tien jaar staat.

De bank van de toekomst is in zijn visie een financiële appstore waarin de beste en scherpste partijen in de markt aangeboden worden. Banken kunnen niet anders, is zijn overtuiging. Ze zullen kostenefficiënter moeten gaan werken en zich moeten richten op hun kernactiviteiten. 'Een eenvoudige nieuwe bank bouwen kostte 24 maanden, nu nog zes en het gaat naar weken. Technologie gaat sneller dan marketing of de toezichthouder. Maar dan moet je niet de rugzak uit het verleden meenemen.'

Innovatiekracht

De strijd tussen de banken en fintechs concentreert zich rond innovatiekracht en de mate waarin het partijen lukt hun innovaties naar de markt te brengen, zegt Willem Willemstein van Velocity Capital. Volgens de fintechinvesteerder hebben banken nog genoeg tijd om hun achterstand op nieuwkomers in te lopen. 'Voordat klanten hun hele hebben en houden verhuizen moet je tien keer beter en tien keer sneller zijn; banken zijn niet van de een op de andere dag irrelevant.'

'De bank was een burcht met een gracht', zegt Hohmann. 'Nu wordt de gracht gedempt en laten ze steeds meer buitenstaanders binnen. De vraag is hoe ver je daarmee wilt gaan. Open én veilig is heel lastig. Ik zie nog wel gebeuren dat de klant- en de balanskant van banken van elkaar gescheiden worden.'

Hij raakt daarmee aan de crux van het probleem. Enerzijds is de bank een 'balansbedrijf', ofwel een instelling die spaargeld aantrekt en kredieten uitzet. Het renteverschil tussen wat de spaarder krijgt en de lener betaalt, is de winst. Maar anderzijds is de bank een bedrijf met een merk, dat klanten lokt met goede service en diensten. Daar betalen klanten ook voor, bijvoorbeeld advieskosten voor beleggen of kosten voor een pinpas en bankrekening.

Wie huurt wie in?

Tot nu toe zagen fintechs vooral aan de poten van het klantbedrijf. De vraag is nu of in de toekomst het hippe fintech-klantbedrijf de bovenliggende partij is die de oude balansbank inhuurt, of dat het omgekeerd is: de oude bank huurt fintechjongens in voor het klantcontact. Of een mengvorm van beiden.

Ralph Hamers, bestuursvoorzitter van ING, zegt daarover: 'Banken zullen veel scherper moeten kiezen.' Wie kiest voor een efficiënte balans en bezuinigen op klantdienstverlening zal meer naar de kant van investeringsbankier verschuiven, gestuurd op maximaal rendement. Hamers: 'Wie voor klantcontact kiest zal, veel meer dan nu het geval is, naar een open platform gaan waar ook de producten van andere partijen worden verkocht.'

Verschillende takken

Senior partner Frans Blom van consultant BCG bekijkt het probleem met een analytische blik. Met collega's maakte hij een inventarisatie van de verschillende takken waaruit het bankenbedrijf is opgebouwd, de mate waarin die elk bijdragen aan de winstgevendheid en de waarschijnlijkheid dat niet-banken op die deelgebieden marktaandeel weg gaan kapen.

Vooral aan de klantkant spelen fintechs een grote rol, is zijn ervaring. Door die positie tussen de bank en de klant in vormen ze een bedreiging voor bestaande modellen. 'Rond het faciliteren van transacties zullen fintechs en de Googles en Facebooks van de wereld zeker een rol gaan spelen. Dat zal vooral ten koste gaan van fees die banken krijgen voor bepaalde diensten en minder van de rente-inkomsten die uit de kernactiviteiten voortkomen.'

Want juist in de kern van het financiële systeem, ver weg van de klant en dichtbij de balans, daar heeft de fintech niks te zoeken, denkt Blom. Hij noemt als voorbeeld de transformatiefunctie, die het banken mogelijk maakt spaargeld dat kort aan hen wordt uitgeleend voor veel langere periodes uit te lenen. 'Die segmenten van de bank zijn zo zwaar gereguleerd, daar gaan fintechs zich niet aan wagen.'

Bejaarde in een sportauto

De digitale transformatie waar de banken over spreken is om verschillende redenen ingewikkeld. Systemen moeten vernieuwd worden, maar ook de cultuur. 'Je kan een bejaarde in een sportauto zetten, maar dat betekent niet dat hij snel door de bocht gaat', zegt Dharmesh Mistry, chief digital officer van Temenos dat net als Five Degrees banken helpt bij innoveren. 'Wie tot zijn knieën tussen erfenissen uit het verleden staat, kan misschien beter een andere bank opzetten.'

'Greenfield' wordt die ontwikkeling genoemd. Het zijn totaal nieuwe banken die naast het bestaande merk opgezet worden met een andere werkwijze, andere mensen en een andere klantfocus.

'Het is de keuze tussen een bypass of een openhartoperatie', zegt Chris Zadeh van Ohpen, de Nederlandse concurrent van Five Degrees. 'Je kan oude dingen laten staan en voor de buitenwereld weer netjes en mooi maken, maar op een gegeven moment moet het hart eruit.'

Niet iedereen is daartoe in staat. Jouk Pleiter van Backbase, dat banken helpt bij mobiel bankieren: 'Er zijn grote verschillen tussen banken. Daar zullen winnaars en verliezers ontstaan. Wie het lukt om door muren heen te breken en rücksichtslos door te pakken, maakt de meeste kans.' Dat banken grote molochen zijn, is geen excuus, vindt hij. 'Google en Amazon zijn ook groot en innoveren voortdurend.'

Elon Musk

Banken hebben het moeilijk, maar ook fintech-partijen staan voor grote uitdagingen. 'Elon Musk was medeoprichter van betaaldienst Paypal en besloot dat met een raket op Mars landen eenvoudiger is. Dit is dus geen gemakkelijke markt', zegt Temenos-bestuurder Misty. 'Je moet van heel goede huize komen als je vanaf je zolderkamertje een vergunning bij de toezichthouder aanvraagt', aldus Marcel van Loo, voorzitter financiële sector Europa bij EY.

Ralph Hamers van ING: 'Complexe producten voor grote zakelijke klanten zullen door de banken gedaan blijven worden. En ook op terreinen waar nieuwe partijen actief zijn is de rol van banken niet uitgespeeld. De omgeving verandert snel en de concurrentie neemt toe, maar we moeten niet vergeten dat een bedrijf als het onze veel schaal heeft. Wie omvang met slagvaardigheid en een innovatieve cultuur kan combineren, speelt ook over tien jaar nog een rol.'

Niet voor niets ziet bankenexpert en consultant Roger Peverelli dan ook de meeste potentie in samenwerking van banken en fintechs op diverse deelgebieden. 'De innovatieve cultuur moet van de fintechs komen. De schaal, het geld, de marketing en het klantenbestand van de banken.' Hij tekent daarbij aan dat uiteindelijk verschillende modellen naast elkaar zullen bestaan. 'Denken in termen van één model dat domineert is oud denken.'

Proces van vallen en opstaan

Pleiter ziet veel banken van binnen en merkt dat ze hard werken om mee te gaan in de vernieuwing. 'Het is een proces van vallen en opstaan. Ze zijn een stuk verder dan zeg vijf jaar geleden. Maar ik kan nog niet zeggen dat ze retegoed zijn.'

Terug naar de vraag of de bank er over tien jaar nog is. Geen van de betrokken partijen twijfelt eraan dat de bank sterk zal veranderen, maar een toekomst zonder bank wordt niet als een reëel scenario gezien. Mistry van Temenos: 'Het straatbeeld zou radicaal veranderen door internet. Maar wat is er nou echt veranderd? De klant heeft meer opties, meer niet. Er zijn nog steeds winkels.'